Een paar jaar geleden heb ik voor, een van oorsprong Duitse mevrouw, een afscheid verzorgd in de Duitse taal. Haar familie was mij daar heel dankbaar voor. En voor haar Nederlandse vriendinnen toonde een PowerPoint de Nederlandse tekst op een scherm. De Duitse taal is geen probleem voor mij, evenmin als de Engelse taal. Al ben ik door het werk van mijn man wel meer gericht op Amerikaans dan het hoogdravende Brits. De Franse taal, dat is een dingetje. Och och, ik zie mezelf zo weer zitten in de U-vorm in de klas. Veertien jaar en compleet de weg kwijt wanneer we om de beurt moesten voorlezen uit het Franse boekje. Ik hoor de leraar nog steeds zeggen: à ton tour, Mademoiselle Swillens. Geen idee waarover die man het had. En hij bleef het maar herhalen tot ik de slappe lach kreeg (Daar heb ik wel vaker last van). Ik dacht dat ik moest gaan staan. Assiez-vous, siste hij en hij keek naar de grote glazen asbak die op zijn leraarstafel stond. Zijn geduld met mij kon niet langer op de proef worden gesteld, opeens greep zijn hand naar die grote asbak en ik ging snel zitten. Een klas later mochten we een vak laten vallen. U snapt het al: het werd wiskunde en scheikunde, Duits en Engels. Talen waarin ik ook heb doorgestudeerd. Maar die Franse taal blijft plagen wanneer je in een Franstalig gebied bent bijvoorbeeld. Of wanneer de pas weduwe geworden dame uit een land komt waar deze taal de voertaal is. Ze doet zo haar best om via Stichting Het begint met taal, de Nederlandse taal te leren. Maar onze communicatie was koeterwaals Nederlands/Engels. De Nederlandse familie deed hun best alles haar duidelijk te maken. Het zou een heel klein afscheid worden, zonder dienst, vertelde mijn collega. Hoe vliegen we dit in, zodat deze verdrietige mevrouw op een respectmogelijke manier afscheid kan nemen van haar man, ging er door mijn hoofd. Ineens had ik het. Gerry, mijn koorvriendin, was vroeger lerares Frans. We doen het samen!! En zo hebben wij samen om en om de tekst uitgesproken die zo belangrijk is bij het afscheid nemen van je dierbare. En toen Gerry aan de weduwe de woorden uitsprak: Je te souhaite beaucoup de courage, kreeg ik een brok in mijn keel. De dankbare ogen die haar aankeken. Man, man, wat heb ik toch een mooi beroep. Er zijn geen obstakels, slechts nieuwe mogelijkheden om te ontdekken. We doen het samen!!!!

(gefingeerde namen)
Ik kwam binnen in een klein huisje waar moeder en haar jongste zoon al op mij zaten te wachten. 'Het is allemaal heel snel gegaan', vertelt ze. 'Gisteren was hij hier nog, die mooie lieve zoon Peter van mij. En op weg naar huis ging het mis. De politie stond aan mijn deur en zei, u moet niet schrikken mevrouw, maar het is wel ernstig. Omdat ik slecht kan lopen heeft de politie mij naar het ziekenhuis gebracht, in de politiebus. Mijn jongste zoon is daar ook naar toe gekomen. Maar Peter was te ziek. Niets werkte meer en we moesten hem laten gaan.'
Ze streek met haar handen over de zomerse tricot jurk die ze aanhad.
'Ik doe overmorgen deze mooie gekleurde jurk aan', zei ze. 'Peter hield van kleuren. Kijk maar, deze schilderijen heeft hij allemaal gemaakt, daar, waar hij woonde.'

Aan de muur in het gedeelte van de woonkamer hangen minstens tien, vrij te interpreteren, schilderijen van Peter. Sommige donker en sommige vrolijk van kleur. 'Hij hield van vrolijke kleuren', zegt ze. 'Daarom trek ik deze kleurige jurk aan.'
Ik keek omlaag naar mijn eigen zwarte kleding. Ik kwam net van een afscheidsdienst en werd door de coordinatie gebeld, waarop ik direct ben doorgereden naar mevrouw. 'Weet u wat, dan trek ik overmorgen ook mooie gekleurde kleding aan'. Ze keek me blij aan. 'Ja dat is mooi' zei ze, 'dat zou hij fijn vinden.'
Ze zuchtte eens diep en vertelde: 'Hij was mijn zonnetje. Hij had zoveel humor. Het was zo een lieve jongen. Hij hield van schilderen met kleuren en hij hield van muziek. Maar hij ging wel veel zijn eigen weg. En ja, ik gaf hem ook wel geld. Maar als je als moeder ziet dat je jongen het moeilijk heeft en dan ben je er voor hem.'

Ik luister en voel een diepe bewondering voor deze moeder die op haar eigen manier en eigen leefwijze in het leven staat. Soms kon ze hem niet goed begrijpen maar het allerbelangrijkste was dat ze van hem hield, net zoveel als van haar andere zoon. En ze zou het zo weer overdoen. Want ze heeft er absoluut geen spijt van dat ze hem zoveel heeft gegeven. Dat doet een moederhart. Dat kun je niet uitschakelen.

'Ik heb ook al een kaarsje aangedaan, samen met mijn jongste zoon', vertelt ze. Deze knikte instemmend. Ja een kaarsje voor het licht. Ik keek de kamer rond en zag vele engeltjes staan en een boekenkast met soortgelijke boeken. Ik durfde het bijna niet te vragen en toch deed ik het. Gelukkig maar. Ik vroeg, 'zal ik anders een lichtceremonie voor uw zoon verzorgen tijdens de afscheidsdienst?'
Twee gezichten begonnen te glunderen. 'U begrijpt het helemaal. Wat zou u ons daar blij mee maken en ook onze zoon Peter, want die had dat ook.' 'Ja', zei haar jongste zoon. 'Dat is echt een afscheid. Een waardig afscheid en dat heeft iedereen verdiend.'

---

Een klein kerkje met 40 stoeltjes aan de linker- en 40 aan de rechterkant van het gangpad. Een kleine kansel met daarnaast de kist van een bijzondere man. Slechts 47 jaar mocht hij worden. Op de kist staat een bloemstuk met een rode tractor daarop vastgemaakt. Dezelfde tractor die ook bij de ingang van het kerkje staat. Zijn familie loopt om de tractor heen en veel gevoelens komen zichtbaar omhoog. Hij had zijn eigen wereldje. Een die vol met eigen geluiden, woorden en gebaren was. De wereld van Gilles de la Tourette.

Hij was alleen en ook weer niet. Hij beleefde sommige elementen van het leven heel intens en voor andere zaken kon hij zich volledig afsluiten. Muziek en concerten waren zijn passie. Hij was fan van de formule 1. Die keek hij het liefst in zijn huisje. Alleen, met de gordijnen dicht. De tv hard aan en vanaf de bank moedigde hij de racers aan. Maar op de tractor rijden bij zijn bevriende boer van verderop was hem alles.

In de laatste dagen van zijn leven wilde hij nog naar de trekkers. Wilde hij rijden met de man met wie hij op die ene rode tractor heeft leren rijden en zo nog een keer het land op gaan. Maar het proces ging snel. Veel te snel en het mocht niet meer zo zijn. De rode tractor die voor het kerkje staat heeft een wagen eraan vastgekoppeld. Daar wordt de kist opgelegd. Een stoet van mensen loopt daar zwijgzaam achter aan. Bewust zijnde dat de bevriende boer op dit moment voor de allerlaatste keer met hem en de tractor op pad is. Het pad naar de laatste rustplaats.

---

Als jonge vrouw ging ze graag naar Nederland en dan met name naar Vlieland. Tijdens een van deze vakantietripjes werd ze verliefd en trouwde een Nederlandse man. Ze was verknocht aan Nederland en ze is niet alleen in Nederland gaan wonen, maar ze heeft ook haar Duitse staatsburgerschap afgestaan en heeft de Nederlandse nationaliteit aangenomen.

Haar huwelijk bleek geen succes en na korte tijd heeft ze gewoon de deur achter haar dichtgedaan en is op zichzelf gaan wonen. Ze was geen vrouw voor treurnis. Ze had een stevig karakter en bouwde een eigen leven op waar geen nieuwe man meer in paste. Ze kreeg werk en was een graag geziene collega. Daarnaast bleek ze ook reislustig te zijn, want haar familieleden in Duitsland werden rondom de verjaardagen altijd bezocht. Niet enkele dagen, nee ze verbleef er gelijk meerdere weken om broer en zusters te bezoeken en bovendien ook alle neven en nichten. Tassen vol met eigen gebreide sokken nam ze dan mee. 'Heel Friesland loopt op haar gebreide sokken', grapte haar neef. Al het overige ging naar Duitsland.

Ze hield van opera en operettemuziek, van Rudolf Schok en Heintje. En ze hield van bellen. Altijd even een kort belletje naar haar zussen en broer, neven en nichten. Even 5 minuten met elkaar praten.

• Hoe gaat het
• Hoe is het weer bij jullie
• En dan kwam er steevast een mop

Op haar tafeltje in de kamer ligt een blauw boekje. Ostfriesen Witze (voor ons Belgenmoppen). Onze tante zonder een grap is niet onze tante, zei een nichtje. Een toespraak zonder een flauwe mop is geen toespraak over onze tante.

Ze waren vanuit Duitsland opgeroepen omdat tante in de ochtend door de thuiszorg was gevonden. 83 jaar mocht zij worden. Nog steeds alleenstaand en slechts een enkeling kon worden teruggevonden via haar adressenboekje. Op de tafel lag een papiertje: bel mijn neef op dit telefoonnummer voor het geval mij iets overkomt. De neef met zijn gezin spreekt geen Nederlands en was heel blij dat ik wel Duits kon spreken en begrijpen. De informatie die ze over tante konden vertellen was bijna nihil. Ze waren ook nog te verbluft wat er allemaal in die korte tijd geregeld moest worden. 'Zoekt u de muziek maar uit, maak er maar wat moois van. En graag het 'Vater Unser' als dat mogelijk is. Als er 20 mensen komen is het veel, wij komen in ieder geval met vijf personen uit Duitsland.'

Tante sprak naarmate ze ouder werd meer Duits dan Nederlands vertelden ze mij en ik besloot ter plekke om deze zachtaardige en zeer aangedane mensen tegemoet te komen door toe te zeggen de toespraak in het Duits te doen. Ik had bedacht om de tekst in het Nederlands in een PowerPoint te zetten. Die kan dan tegelijkertijd, 'als ondertiteling', aangezet worden. Zo is het respect naar de familie goed en de overige aanwezigen kunnen dan lezen wat er gezegd wordt. Het tekort aan informatie over tante is opgevangen om de muziek te gebruiken als leidraad.

En zo begon de dienst met een symfonisch gedicht over de Moldau. 'Het levensverhaal van een rivier. Het water dat altijd in beweging is, met ups en downs is, zoals het levensverhaal van de mens. De muziek neemt je mee en in gedachten stap je in een bootje, dat net genoeg water onder zich heeft om te kunnen drijven. Je laat je meedrijven met de stroom. Het kleine beekje wordt een rivier. De rivier gaat krachtiger en sneller en soms voert het langs gebieden waar je even zou willen uitstappen om te ervaren wat het leven op die plek te bieden heeft. En andere momenten stap je weer in de boot omdat je verder wilt groeien, meer wil beleven, of misschien zelfs wel gewoon de deur achter je dicht wilt doen.

---

Een klein altaar langs het spoor herinnert aan zijn plotselinge afscheid.

De familie is in shock. Emoties vluchten en wringen zich in allerlei bochten om zich maar niet te hoeven tonen aan al die mensen die nu op hen afkomen. Tijd om het te beseffen is er haast niet en de grote schreeuwende vraagtekens rennen de gedachten vooruit. En toch moeten er zaken geregeld worden.

Alsspreker bij uitvaarten kwam ik bij de familie op bezoek. Ik hoorde hun stemmen en zag ik het verdriet. Je bent een buitenstaander, maar toch ook weer niet, want langzaam maar zeker word je meegenomen in het levensverhaal. Je wordt even deel van de familie en het drama wat zich heeft afgespeeld en toch is het zaak om goed te blijven filteren.

Daarom ben ik de dag erop opnieuw naar de familie gegaan. Ze herkenden mij en waren wat rustiger geworden en durfden nu aan mij hun diepere gevoelens te tonen. Moeder was blij me te zien en vertelde over haar zoon, over zijn werk, zijn enthousiasme en zijn humor. Al zijn collega's vormden een ere haag voor hem toen zijn kist het pad werd opgereden. Zij waren zijn tweede familie en ze waren muisstil toen de film werd getoond waarin hij door de nauwe straatjes van Frankrijk wist te manoeuvreren met zijn grote vrachtauto. Een man met een eigen levensstijl, een man die je nooit in de steek liet en altijd voor je klaarstond. Hij was een toonbeeld van inspiratie voor velen. En toch. Het kleine altaartje langs het spoor weet misschien het antwoord op de vraag: waarom.

---

Soms word ik bij een uitvaart gevraagd om te spreken, waarbij ik weet: oeps, dit gaat jou zelf wel heel diep raken. Ik ben nou eenmaal niet van steen, dus ook bij mij kunnen de tranen soms aanwezig zijn. Is dat professioneel gezien slim? Ik heb geen idee, maar als ik ouders zie die hun pasgeboren baby hebben verloren, voel ik me even net zo verloren als zij. Bij het jonge gezin waar ik mocht komen om de uitvaartdienst te leiden kon ik de ogen ook niet droog houden. Wat een vechtersbaasje was hun zoontje geweest. Vijf dagen lang vechten voor zijn leven. Of misschien zelfs wel vechten om bij zijn moeder in de armen te mogen liggen? Contact te maken met vader, moeder en broertje? Met opa en oma, tantes en ooms?

Doorzetten om te leven
al was het maar even
eenieder te laten ervaren
die daardoor werd gesterkt.

Het oudere neefje dat aan het grafje vroeg: Mag ik ook wat zeggen? En toen met een heldere stem vertelde in zijn eigen bewoording wat het verlies bij hem had teweeg gebracht. Vijf dagen oud mocht hij worden en in deze vijf dagen heeft hij de gehele familie voorzien van een kracht welke niemand ze ooit meer kan afpakken. Hij is nu een sterretje, samen met zijn pake en beppe kijkt hij van hoog aan het firmament naar zijn familie neer en zal hij over hun blijven waken.

Een klein wit wiegje
een gezin zo broos en teer
kinderen vol verdriet
verliezen doet zo zeer.

Foto's worden getoond
foto's van een stilleven
waardevolle momenten
in een zo verdrietig leven.

Ballonnen worden opgelaten
de kinderen kijken, een hart doen pijn
een plek achter te moeten laten
waar je als ouders nooit had willen zijn.

Een woord, een gebaar,
een knuffel van verdriet
iedereen zal elkaar troosten
maar vergeten wordt hij niet.

---

Spreken bij een uitvaart in de Corona-tijd.
Zaterdag had ik twee uitvaarten achter elkaar in het zelfde gebouw. De deur waardoor ik normaal binnenkom, zat dicht. Het hele gebouw was leeg op drie medewerkers na. Ik hoefde geen papieren af te geven, er werd afstand bewaard en zacht gepraat. Het schijnt dat bij onder andere krachtsinspanning en uitademing verspreiding van het virus vanuit de hoge longen wel mogelijk is. Vandaar het rustige en zachte fluister-praten. De somberheid in het gebouw kon ik bijna aanraken.

De eerste familie was ruim op tijd. Het waren bekenden van mij en de behoefte om een hand te geven was groot. Maar het kon niet. Even een praatje maken om de kinderen te begroeten. Ze waren alweer zo groot geworden en toch niet veranderd. Mooie jongvolwassenen die ik alleen een glimlach kon geven en een knikje. Want ze liepen in stilte alweer door. Voordat de familie de aula inging, maakten ze gebruik van de desinfectans die klaarstond om de handen schoon te maken. Zwijgzaam ging iedereen naar binnen. Om daarna keurig anderhalve meter uit elkaar te gaan zitten. De dienst was naar wens en tevredenheid. Het afscheid van een dierbare man en vader was op deze manier goed. In stilte zag ik iedereen weer naar de uitgang gaan. Niet pratend, keurig afstand houdend.

Eén van de medewerkers ging direct aan de slag om stoelen, rugleuningen, katheder, deurklinken, wc"s en nog veel meer schoon te maken. Binnen korte tijd stond de volgende familie klaar om naar binnen te gaan. De kist werd geplaatst en de familie nam plaats in de aula, op gepaste afstand van elkaar. Een kwartier wachten op het tijdstip dat de dienst gaat beginnen en er nog enkele gasten mochten komen. En dat alles in een diepe stilte welke onderbroken werd door wat wij noemen "vogeltjes muziek". De gasten kwamen binnen en deze werden door de medewerker verdeeld over de toegewezen plaatsen. Ik had diep respect voor de uitvaartondernemer. Met een heldere stem opende zij de afscheidsdienst en gaf gelijk het gevoel aan de aanwezigen dat het fijn was dat zij er waren. Ze waren welkom ondanks deze bizarre tijden. Welkom, omdat ze de betrokken familie daarbij hun steun betuigden. De dienst was goed en de moeder kon haar overleden zoon op een goede wijze loslaten. Na de dienst mochten de gasten moeder en de familie condoleren. Ook dit gebeurde zwijgzaam en op afstand, zij het met de hand op het hart.

Mijn diensten waren klaar. Met een gemengd gevoel ging ik naar huis. "Het lijkt wel oorlog", dacht ik. Maar dat is ook zo, realiseerde ik me op dat moment, het is oorlog, Corona oorlog en het maakt veel te veel slachtoffers. Maar bedacht ik mij: Corona kan mij dan wel beperken in het contact en het vrijuit spreken of aanraken van familie. Maar het kan nooit mijn glimlach en mijn goed bedoelde knikje afpakken. En ook nooit mijn passie om families te blijven ondersteunen tijdens een afscheidsdienst. Met mooie woorden in een In Memoriam over hun geliefde. Zodat het afscheid een waardig afscheid is en er goed op kan worden terug gekeken.

De steen uit de tuin van oma
Oma haar lust en haar leven was het onderhouden van de tuin. Ieder vrij moment bracht ze daar in door. Ze kon haar gedachten daar loslaten. Gedachten aan een moeizame jeugd, aan het verlies van haar eerste kind en later aan het overlijden van haar lieve man. Oma was ondanks haar verdriet een optimistische en vrolijke vrouw. Je was altijd welkom en de tien kleinkinderen kwamen graag bij haar logeren. En natuurlijk, als het mooi weer was, werden de kleinkinderen meegenomen naar de tuin en kregen ze alles te horen over de verschillende soorten planten en bloemen. Eigenlijk had oma bij alles wel een verhaal. Bij de grote plek waar de margrieten bloeiden, vertelde oma over het weekendje uit met opa en hoe ze op de terugweg margrieten hadden gekocht voor in de tuin. De stokrozen waar ze verliefd op werd nadat ze het als cadeau had gekregen na een ziekteperiode. Op het kaartje stond geschreven: 'Lieve Lies we hopen dat je snel weer je oude kracht terug hebt. Misschien mag deze mooi gekleurde sterke roos van liefde jou daarbij helpen'. Wanneer in het voorjaar de Lelietjes-van-Dalen bloeiden in het gedeelte waar de mooie stenen van oma lagen, dan pinkte ze een traantje weg. 'De vrolijke klokjes klingelen', zei ze dan. 'Dat is onze Gerrit die hoog in de hemel laat weten dat het goed met hem gaat.'

Tot op hoge leeftijd was oma in de tuin te vinden en haalde zij daar haar kracht uit. En vandaag is zij er niet meer, haar plekje is niet meer haar plekje. In het huis wonen andere mensen en wanneer de kinderen langs het huis rijden zien ze hoe de nieuwe bewoners de mooie tuin ook met heel veel liefde verzorgen, maar het is anders. Ze hadden wel allemaal iets meegenomen uit de tuin. Enkele planten met een speciaal verhaal en een aantal stenen uit het Lelietje-van-Dalen tuintje.

Aan mij werd de vraag gesteld of ik van één van de stenen 'iets moois' kon maken. Geen gladde steen. Een steen met wat hobbels en bobbels, net als het leven zelf. Een steen die oma al vele malen in de handen had gehad en had schoongemaakt. Vandaag mocht ik de steen overhandigen. Er rolden tranen over de wangen vanwege de herkenning. 'Ja, dit zegt iets over onze oma, de kleuren van de Lelietjes-van-Dalen, krachtig en vol met liefde.'

.